Krasnale (historycznie)

Krasnale wyróżniają się nadnaturalną siłą, nieprzeciętną mądrością, są zdolnymi złotnikami, czujnymi strażnikami, odstraszają złe moce i przynoszą szczęście.

Ich rodowód sięga daleko w dzieje. Starożytni Egipcjanie łapali afrykańskich ludzi Pigmejów, szkolili ich w kultowych tańcach. Z maskami wyobrażającymi zwierzęta tańczyli na egipskim dworze. Z biegiem czasu rola tych małych ludzi stała się mistyczna. Pojawił się bóg Bes - był niskiego wzrostu, mimo że robił straszne miny odstraszające węże i owady. Był bogiem wesela, rodziny, czuwał nad życiem codziennym i chronił przed złymi mocami. Jego figurki ustawiano przed domostwami twarzą do ulicy i wejścia aby w porę wyłapywał nadchodzące złe moce. Ustawiano je także w grobowcach, gdzie spotykane są do dziś.

Krasnale z Neuwedell - Drawna na kartce pocztowej oraz z oferty handlowej firmy Seegerów Etruria. Źródło Zwergen-Park, Trusetal

W antycznej Grecji Bes przeobraził się w Priapa, boga płodności i ogrodów. Wszystko u niego było małe oprócz jednego "elementu". Był opiekunem ogrodów, dlatego posążki jego ustawiano w ogrodach i tam składano mu ofiary. Priap nosił czapkę podobną do klasycznej krasnalej.

W Rzymie Priap stał się Priapusem. Najstarsza rzymska statuetka krasnala datowana jest na 336 - 330 r. p.n.e. Przedstawia ona krasnala z górniczą lampą w ręku, na głowie ma on szpiczastą czapkę. Czapka krasnali wywodzi się z starożytnej Frygii w Azji Mniejszej. Tamtejszy lud zajmował się górnictwem i jako nakrycia głowy, chroniącego w kopalnianych pracach, używał szpiczastych czapek. Ponoć tam też pojawił się jej kolor czerwony, jako barwa ostrzegająca. Uważa się, że wzorem Frygów krasnale dobrze sobie radzą w kopalnianych labiryntach.

Oferta handlowa firmy "Etruria" z Drawna. 1886 r. Źródło: Zwergen-Park, Trusetal

W XIII wieku na plantacjach kapusty w Turcji pracowali afrykańscy mali ludzie. Ich pracowitość i niewspółmierna do wzrostu siła spowodowała, że z biegiem czasu na plantacjach pojawiły się mające przeganiać złe moce karzełkowe kamienne figurki. Później drogą morską trafiły jako atrakcyjny towar do Włoch, gdzie zaczęły zdobić tamtejsze ogrody. W Niemczech figurki małych ludzi wykonane z piaskowca, pojawiły się w XV w. W XVII wieku zdobiły już ogrody we Francji.

W 1847 r. Anglik Sir Charles Isham postawił dziesięciocentymetrowe krasnale w swoim skalnym ogrodzie. Dlatego niektórzy uznają Ishama za ojca krasnali ogrodowych. Jednak nie jest to takie oczywiste, gdyż J.W. Goethe w 1796 r. wspominał w swojej twórczości o kolorowym krasnalu.

Przełomem w historii krasnali było powstanie przemysłu terakotowego w 1856 r. Za jego twórcę uznany jest Heinrich Dornheim z Gräfenroda. Jego uczniowie August Heissner (1872*) i Philipp Grebel (1874) założyli własne fabryki terakoty. W tym czasie jednocześnie działał w mieście inny potentat terakotowy - firma Eckardt & Mentz (1864-1945). Gräfenroda do tej pory uznawana jest za kolebkę figur ogrodowych. A fabrykanci z tego miasta również pretendują do miana ojców krasnala ogrodowego. Niestety Gräfenroda ma konkurentów w Czechach: w Aussig k. Usti n. Łabą firma Johann Meresch (1841-1947) i w Eichwald (Dubi) firma Bernard Bloch (1871- ?). Ich wyroby są szczególnie poszukiwane w Anglii i USA, a wzory ich figur masowo powielane są w Chinach i Korei.

Krasnala oferta firmy Tonfigurenfabrik "Etruria" z Neuwedell-Seegerhall (Drawno-Przyjezierze). Źródło: Zwergen-Park, Trusetal

Jest i trzeci odkryty w tym roku ośrodek terakotowego świata - to oczywiście Drawno. Stało się to dzięki publikacji w Frankfurter Rundschau z kwietnia 2006 r. Zaprezentowano tam nowinkę antykwaryczną zamieszczoną w archiwalnym Deutschen Ilustierten Zeitung tj. ofertę sprzedaży drawieńskich krasnali z 1886 r. Dzięki temu, ku zaskoczeniu sympatyków krasnali, Drawno wysunęło się na czoło pierwszych producentów krasnala ogrodowego. Dotychczasowa najstarsza oferta pochodziła z 1893 r. i dotyczyła Turyngii.

W 1866 r. pojawiła się w Drawnie firma "Etruria” od samego początku produkowała ozdoby z przeznaczeniem dla ogrodów, parków, cmentarzy. Wśród wyrobów były także pomoce naukowe, figury wystawowe, donice itd. Właścicielem firmy była rodzina Seeger. Zachowały się oferty firmy przedstawiające krasnale wyroby z lat 1886, 1893, 1896 i 1897.

Ta z 1886r jest najstarszą istniejącą handlową ofertą w "świecie krasnali”. Wywołała ona sugestie, że Drawno (Neuwedell) było pierwszym przemysłowym producentem krasnali ogrodowych w świecie. Oczywiście znani konkurenci w postaci firm z Czech i Turyngii też mają argumenty przekonywające. Jednak nie wyklucza to pierwszeństwa Neuwedell – Drawna i to nie tylko dlatego, że brak jest wcześniejszych ofert innych firm.

Oferta z 1886 r. przedstawia trzy krasnale; stojący długości 90 cm oparty jest o siekierę, leżący długości 1 m wsparty na ramionach i siedzący na pieńku wys. 75 cm. Komplet ten miał kosztować 90 marek. Pod koniec XIX wieku firma oferowała także terakotowe rodzajowe scenki z bajek: Jaś i Małgosia, Kopciuszek, Królewna Śnieżka z siedmioma krasnalami (po 12 marek każdy) i Czerwony Kapturek z wilkiem za 50 marek. W następnych folderach widać cały kunszt drawieńskiej firmy. Sądząc po kolejnych numerach wzorów produkowano ich dużo, ponad 100, w tym zdecydowana większość to krasnale.

Widok na fabrykę. Druga połowa XIX w. Rys. A.Szutowicz

Siedziba firmy mieściła się w dzisiejszym OTL. Z pierwotnego układu urbanistycznego zachował się główny budynek fabryki (najstarszy) oraz dom mieszkalny. Innych budynków zabudowujących główny plac zakładu już nie ma. Obok firmy istniał stylowy ogród, gdzie można było oglądać i podziwiać całą gamę wyrobów, od zwierząt po krasnale.

Dawna fabryka krasnali. Seegerhall - Przyjezierze.
Na pierwszym planie budynek mieszkalny byłych właścicieli, w głębi budynek fabryczny. Widok obecny.

Miejsce lokalizacji "Etrurii” nie było przypadkowe, okolice Neuwedell - Drawna obfitowały w pokłady gliny i tak jest do dnia dzisiejszego. Możliwe jest, że i wcześniej produkowano tu gliniane wyroby. Na pewno wyrabiano cegły.

Powstanie zakładu w 1866 r. pozwala na domniemanie, że przed 1886 r. krasnale mogły być już tu produkowane.

Niestety, nie jest wiadomo kiedy zaprzestano w Drawnie krasnalą produkcję. Rodzina Seegerów prowadziła zakład jeszcze w okresie międzywojennym.
W spisie mieszkańców z 1924 r. jako właściciel podany jest Seeger Estefe. Tylko dwie "krasnale firmy" były starsze od "Etrurii” i na to, że produkowały już wcześniej krasnale też nie ma dowodu.

Dlatego trzeba przyznać to co jest pewne:

1. Neuwedell - Drawno należy do kolebek terakotowego krasnala ogrodowego,
2. Neuwedell - Drawno było pierwszym miastem w dawnych Prusach, gdzie rozpoczęto jego przemysłową produkcję. Pod tym względem jest pierwsze na całym Pomorzu,
3. Najstarsze udokumentowanie krasnalej produkcji dotyczy drawieńskiej firmy "Etruria".

Andrzej Szutowicz, Marian Twardowski

*Daty dotyczą roku istnienia firmy.

Literatura:
Thomas Brinkman „Wer sind die ältesten Hersteller von Gartenzwergen”
Thomas Brinkman „Der Gartenzwerg in seiner historischen Erscheinung”.

Artykuł pochodzi z dodatku "Kawaliera" z "Gazety Drawieńskiej" Nr 60, październik 2006